[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Ustawiczna obrona prowincji ruskich od zalewu muzułmańskiego nie pozostała bez wpływuna Rusinów.Ci z Kozaków, którzy pozostali pod panowaniem polskim, nie tylko nie myśleli przez cały ten czas o buntach, ale od 1671 roku stosunki były przyjazne.Regestrowastarszyzna kozacka z tej strony Dniepru poczęła się polszczyć i zamieniała się w szlachtępolską.Dawniejsza zaś szlachta ruska, na Wołyniu i w dawnej ziemi Lachów, na RusiCzerwonej polszczyła się już od potopu" szybko.Wstydząc się gwałtów i bezeceństw,popełnianych przez wojska Chmielnickiego niby w imię Rusi, z taką Rusią nie chciała miećnic wspólnego i porzucała gromadnie prawosławie, przechodząc na katolicyzm obrządkułacińskiego, ażeby się niczym nie różnić od rodowitych Polaków.Pokolenie to odznaczało się jeszcze gorętszym od dawniejszych wieków przywiązaniem dowiary katolickiej.A działało też wspomnienie z potopu", że protestanci i prawosławni łączylisię z najezdzcami.Od tego czasu wyrobiło się przekonanie, że tylko prawy katolik może byćprawym Polakiem.Młodsze pokolenie różnowierców wstydziło się przykrych wspomnień oswych ojcach, toteż za czasów Sobieskiego gromadnie wracali do Kościoła.Protestantyzmtajał, jak śnieg na słońcu, nawet na Litwie, gdzie go było najwięcej.Została szczupła ledwiegarstka wyznawców Lutra i Kalwina.Protestanckimi pozostały niemal same tylko miastapruskie, i to niemiecka tylko część mieszczaństwa.Szlachta ruska i letuwska przeszła wcałości na katolicyzm łaciński.Ażeby zaś ani lud prosty nie pozostawał prawosławnym,popierała teraz ta szlachta ruska z całych sił unię brzeską.Pozyskiwano dla unii cerkiewnej biskupów prawosławnych już także z Rusi południowej.Wroku 1692 przyjęła unię ruska202Dzieje Polskidiecezja przemyska, a za następnego panowania, w roku 1700 lwowska, w roku 1702 łucka naWołyniu.Rząd polski nie mieszał się całkiem do tego.Ale polskość wyszła zle na unii brzeskiej.Od tego czasu przestano stawiać na Rusi kościołyłacińskie.Szlachta, bardzo nabożna, współzawodniczyła w stawianiu domów Bożych, już niełacińskiego obrządku, lecz grekokatolickiego.Tym się tłumaczy, że dziś w ziemi Lachów iGrodów Czerwieńskich cerkiew jest w każdej wsi, a kościół od kościoła o mil kilka.Fundatoro-wie tych cerkwi byli wszyscy Polakami i łacinnikami.Nie przewidywali, żepracują, na zgubę polskiego ludu, który przez cerkiew i ruskie nabożeństwa miał się ruszczyćgwałtownie.Niestety, czasy te mają w sobie coś arcybolesnego, mianowicie upadek oświaty.UniwersytetJagielloński, niegdyś nasza sława i duma, podupadł tak dalece, iż profesorowie jego nawet niewiedzieli, nad czym pracują uczeni innych narodów.Nauczanie tak się w uniwersytetachpolskich obniżyło, iż właściwie były to szkoły średnie, które ukończywszy, wyjeżdżało siędopiero na prawdziwą naukę uniwersytecką za granicę.Ale ledwie drobna cząstka młodzieżymogła sobie pozwolić na takie podróże kosztowne.Obniżał się więc coraz bardziej poziomumysłowy, i niebawem Polacy przestali dbać o nauki.Ogół narodu stawał się nieskorym doksiążki.Przestawała Polska być ogniskiem kultury.Daliśmy się prześcignąć innym wielce wnaukach, to też i oświata powszechna musiała się skutkiem tego obniżać w społeczeństwie.Upadek oświaty pociągał za sobą upadek wszystkiego a wszystkiego.Nie może być inaczej,bo do każdej ludzkiej czynności potrzebne są.władze umysłowe.Im one bardziejwykształcone, tym rozumniejsze są czynności człowieka; im mniej nauki i wykształcenia, tymłatwiej o czyny niemądre.Z ubytkiem oświaty zmniejszała się biegłość w załatwianiu spraw publicznych, czyli ubywałorozumu politycznego.Siła umysłowa narodu słabła, i skutkiem tego malała też jego siłapolityczna, tj.siła i znaczenie państwa.Czyny nierozumne zaczynają się zaraz po śmierci Jana III203Feliks Koneczny i trwają niestety odtąd tak długo, aż naraziły państwo na zatracenie.Pierwszym takimnierozumnym czynem była elekcja p0 Janie III.Królewicz Jakub Sobieski posiadał niejedną zasługę około sprawy publicznej, a przymiotamiumysłu i charakteru zasługiwał najzupełniej na koronę.A jednak jej nie otrzymał
[ Pobierz całość w formacie PDF ]