[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Para-doksalnie, przegrywający ruch zmieniał system o wiele głębiej niżzwycięski.Szczególnie ważna była tu rola ideologii nowoczesności:aby osłabić jej wpływ (jak wiemy, upadek ruchu wzmocnił ją, a nieskompromitował), władza ( system ) musiała poczynić ustępstwa.Charakter tych ustępstw dyktowała sama ideologia.Taki charaktermiała, zdaniem Wallersteina, ewolucja kapitalizmu na Zachodzie.Robotnicy w tych krajach nie dokonali rewolucji, w pewnym sen-sie przegrali jako klasa, ale zreformowali system daleko bardziej,niż miało to miejsce na Wschodzie.Robotnicy w Związku Radzie-ckim, jego zdaniem, nie tylko nie zmienili systemu kapitalistyczne-go, ale nawet go umocnili  zamiast jego postaci proto-wolnorynko-wej wprowadzili system kapitalizmu państwowego.Możemy terazjeszcze raz wrócić do kryzysu współczesnego kapitalizmu.ZdaniemWallersteina ma on kilka przyczyn: wspomniany już kres możliwo-ści podboju nowych obszarów (w tym wchłaniania ludności wiejskieji czynienia z niej klasy wyzyskiwanej), a także  jako ważniejsza  po-tencjalna możliwość wyczerpania się siły ideologii nowoczesności.Upadek Związku Radzieckiego, pozorne zwycięstwo Zachodu spo-wodowały utratę siły przez narrację nowoczesności w dwojakim3.Samoorganizujący się system-świat152sensie.Upadek komunizmu spowodował jej kompromitację.Ob-wieszczenie  końca historii na Zachodzie doprowadziło do tego,iż przestała ona mieć siłę wystarczającą, aby poderwać masy.Kry-zys współczesny objawia się zatem w zaniku mechanizmu regulacjiw drodze kryzysów spowodowanych przez ruchy antysystemowe.Nieudane ruchy nie zmieniały wiele, udane reformowały system.Dziś, zdaniem Wallersteina, stoimy przed dwiema możliwościami:albo powstanie nowa ideologia, która będzie bodz
cem dla ruchówantysystemowych (które są mechanizmem ewolucji systemu), albogrozi nam kompletna dezintegracja struktur systemu światowego.Brak ideologii, która organizowała ruchy, spowoduje, iż niezado-wolenie mas, zamiast przynieść reformę systemu, rozbije go. Utopistyka jest analizą kryzysu współczesnego kapitalizmu,jest opisem świata w przededniu rozpadu jego kluczowych i pod-stawowych struktur.Rozpad taki musi doprowadzić do redefini-cji wszystkich elementów składowych systemu historycznego, niemoże to też ominąć ruchów antysystemowych.Widzimy zatem, że po roku 1968 ruchy, takie jak ruch alterglo-balistyczny czy ludzie skupieni wokół  Forów Społecznych 132 orazhasła  inny świat jest możliwy , mają do odegrania inną rolę niż stare ruchy antysystemowe (np.partie socjaldemokratyczne)133.Owo nowe zadanie, według Wallersteina, wynika z faktu, że wcho-dzimy w okres 25 50-letniej transformacji systemu134.Rola ruchów antysystemowych jest tym ważniejsza, iż są oneelementem odmyślenia dawnych struktur wiedzy, walki ze struk-turami opresji w ramach instytucji nowoczesnego systemu-świata.Tymi zaś są wiążące się z problemem uniwersalizmu  rasizm i sek-sizm rozumiane jako pole bitwy ideologicznej w geokulturze nowo-czesnego systemu-świata.Walka na tym polu jest dziś kluczowa.W momencie rozedrgania struktury systemu, w momencie  rozsta-ju dziejów to od sposobów poradzenia sobie z tymi odziedziczo-nymi systemami represji, zależeć będzie, jakie instytucje zdominująprzyszły ład.Musimy walczyć o kształt przyszłych uniwersalnychprojektów, by zapanować nad ich konsekwencjami.Zjawiska rasizmu i seksizmu w teorii Wallersteina są jedno-znacznie związane z powstaniem i rozwojem kapitalizmu orazjego ekspansywnym charakterem.Uczony wskazuje dwa wyraz
ne132http://www.forumsocialmundial.org.br/, dostęp: 11.05.2011.133I.Wallerstein, New Revolt Against The System,  New Left Review 2002, no.18,s.29 39.134Współczesnym globalnym ruchom społecznym poświęcony był w całościspecjalny numer  Journal of World-System Research , zatytułowany Global SocialMovements Before and After 9.11, 2004, no.X, 1, s.3 9.3.4.Podmiot sprawczy w paradygmacie historyczno-systemowym153uzupełniające się sposoby rozumienia uniwersalizmu.Pierwszyto uniwersalizm jako spadkobierca dawnej judeochrześcijańskieji islamskiej tradycji.Uniwersalizm oświecenia w tym ujęciu jest je-dynie zeświecczoną wersją monoteistycznych religii.Drugie z ujęćpojmuje uniwersalizm jako ideologię szczególnie odpowiednią dlakapitalistycznej ekonomii.W tym rozumieniu jest on koniecznymelementem niekończącej się akumulacji kapitału, jest formą, w jakiejwyraża się niezbędny element kapitalizmu czy potrzeba utowaro-wienia wszystkiego.Akumulacja kapitału wymaga, aby jego prze-pływ był jak najbardziej swobodny, gdyż tym większa jest moż-liwość akomodacji.W przeszłości widoczne to było w znoszeniubarier celnych, lokalnych walut, rynków wiejskich etc.Co ważnedla zrozumienia całości systemu, to fakt, iż uniwersalizm połączo-ny jest w symbiotycznym związku z procesem antyuniwersalizmu.Najbardziej widocznymi i powszechnymi formami antyuniwersali-zmu są rasizm i seksizm135.Kapitalizm musi rozwiązać dwie sprzeczności strukturalne,uniwersalizm w swej nieograniczonej formie byłby niebezpiecznypolitycznie, jako nośnik idei mogących zagrozić pozycji dominu-jących.Z kolei antyuniwersalizm, np.ksenofobia, jest szkodliwy,gdyż ogranicza napływ siły roboczej136.Wallerstein wskazuje, iż ra-sizm, będący kapitalistycznym wynalazkiem, potrafi rozwiązać teproblemy.Z jednej strony umożliwia  etnicyzację siły roboczej137,co powoduje legitymizację hierarchii, z drugiej jednakże pozwalawłączać siłę roboczą w obieg gospodarczy.Opiera się on zatem namechanizmie  włączającego wykluczenia 138.Dzięki temu utrzy-muje się uniwersalne twierdzenia w mocy, a poprzez etnicyzacjępodtrzymuje hierarchię władzy i panowania.Pamiętać musimy, żerasizm w teorii Wallersteina nie ma nic wspólnego z przesądamiopartymi na dawnych twierdzeniach rasizmu biologicznego.Jestpojęcie relacyjne, będące pochodną miejsca zajmowanego w hie-rarchii139.Rasizm objawia się na różne sposoby: od przekonaniao własnej niższości po pułapkę, jaką jest esencjalizacja rasistowskich135E.Balibar, I.Wallerstein, Race, Nation, Class& , dz.cyt., s.30.136Uniwersalizm w wersji radykalnej powoduje bunty siły roboczej w imię rów-nych praw, ksenofobia w wersji skrajnej jest równie nieprzydatna, na przykład sza-leńcze ludobójstwo dokonane przez III Rzeszę.137M.Bobako, Konstruowanie odmienności klasowej jako urasowianie.Przypadek pol-ski po 1989 roku, [w:] P.%7łuk (red [ Pobierz całość w formacie PDF ]