W. Benjamin Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Zanimfilm zdobył sobie prawo obywatelstwa, dadaiści starali się swoimi imprezamiporuszyć publiczność, ca niebawem w bardziej naturalny sposób udało sięChaplinowi.Po trzecie: częstokroć niepozorne zmiany społeczne prowadzą dozmiany recepcji, która dopiero nowej formie sztuki wychodzi na dobre.Zanimfilm mógł się pokusić o kształcące oddziaływanie na swoich odbiorców,fotoplastykon wprowadził recepcję zbiorową (obrazy tymczasem przestały jużbyć nieruchome).Widzowie zajmowali miejsca przed parawanem, w którymumieszczone były stereoskopy, po jednym dla każdego widza.Przed tymistereoskopami automatycznie przesuwały się poszczególne obrazy, którezatrzymywały się na moment, po czym ustępowały miejsca następnym.Zapewne w podobnych warunkach (nie znano wówczas jeszcze ekranu animetody projekcji) Edison prezentował swój pierwszy film nielicznej pu-bliczności, która gapiła się w aparat, śledząc następujące po sobie obrazy.Zresztą w urządzeniu fotoplastykonu dialektyka rozwoju uwidacznia się zeszczególną wyrazistością.Na krótko przed wprowadzeniem przez filmzbiorowej percepcji indywidualne oglądanie obrazu za pomocą stereoskopu wprzestarzałych niebawem fotoplastykonach raz jeszcze dochodzi do głosu i to ztą samą ostrością jak kiedyś przy oglądaniu -wizerunku bogów przez kapłana wcella.20Teologiczny prawzór tej kontemplacji stanowiła świadomość przebywaniasam na sam z Bogiem.Tą świadomością krzepła w czasach największegorozkwitu mieszczaństwa wola wyrwania się spod opiekuńczych skrzydełkościoła.W czasach upadku mieszczaństwa świadomość ta musiałauwzględniać ukrytą tendencję do usuwania z życia społecznego tych sił, któreuruchamia jednostka obcująca z Bogiem.27Georges D u h a m e l , Sc�nes de la vie future.Paris 1930., s.52.28Wobec niepomiernie zwiększonego niebezpieczeństwa, jakie wdzisiejszych czasach na każdym kroku zaziera nam ws.104oczy, film stanowi najbardziej adekwatną mu formą sztuki.Potrzeba poddaniasię działaniu szoku idzie w parze z potrzebą dostosowania się człowieka dogrożących mu niebezpieczeństw.Film odpowiada głębokim przemianomaparatu apercepcyjnego, przemianom, jakie w skali prywatnej egzystencjiprzeżywa każdy przechodzień wielkich miast, jakie w skali historycznej prze-żywa każdy obywatel dzisiejszego państwa.28Podobnie jak w odniesieniu do dadaizmu, również kubizmowi ifuturyzmowi film dostarcza ważkich wniosków.Tak w jednym, jak i w drugimprzypadku mamy do czynienia z niedoskonałą próbą spenetrowaniarzeczywistości przy pomocy aparatury.Szkoły te, w odróżnieniu od filmu, niezamierzały wykorzystywać aparatury do przedstawienia artystycznej wizjirzeczywistości, lecz oferowały swego rodzaju stop przedstawionejrzeczywistości i przedstawionej aparatury, przy czym w kubizmiepierwszoplanową rolę odgrywa przeczucie konstrukcji aparatury, opartej naprawach optyki, natomiast w futuryzmie przeczucie efektów, jakie wywołujeszybki przesuw taśmy filmowej w tej aparaturze.30Georges D u h a m e l , loc.cit.s.58.31Tu, w szczególności ze względu na kronikę filmową, której znaczeniepropagandowe trudno przecenić, ważna jest pewnatechniczna okoliczność.Masowej produkcji nad wyraz sprzyja reprodukcja mas.W wielkich świątecznych korowodach, monstrualnych zgromadzeniach,masowych imprezach sportowych i w wojnie, które dziś dostarczają tworzywaaparaturze nagrywającej, masa sama sobie spogląda w twarz.Proces ten,którego zasięg nie wymaga nawet specjalnego podkreślania, jak najściślej wiążesię z rozwojem techniki reprodukcji czy też zapisu.Ogólnie rzecz biorąc,aparatura z większą ostrością rejestruje ruchy masowe niż optyka naturalna.Ujęcia stutysięcznych tłumów najlepiej wychodzą, gdy wykonane są z lotuptaka, i jeśli nawet perspektywa ta jest równie dostępna ludzkiemu oku coaparaturze, to jednak obraz odebrany przez ludzkie oko nie da się powiększać, wprzeciwieństwie do zdjęcia.Oznacza to, że zjawiska masowe, a więc i wojna,stanowią dla aparatury szczególnie wdzięczną formę ludzkiego zachowania.23 La Stampa , Torino.s.105 [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Tematy