Kosiński Polski teatr przemiany

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Od razu trzeba przy tym zwrócić uwagę, że jedną z najważniejszychcech Ducha Zwiętego jest aktywność.Duch to wiatr i poruszyciel.Nic więcdziwnego, że wyznający jego kult Redutowcy, a pózniej Genezjanie i Dala-nie pojmowali swoją służbę jako działanie poprzez dziedzinę zwaną teatr,poprzez doświadczenie i czynne objawienie, czy też dokładniej w do-świadczeniu i objawieniu.Przymiotnik misteryjny nie ma w odniesieniudo Reduty tak często spotykanego, ogólnikowego i rozmytego znaczenia tajemniczy , niesamowity , lecz występuje w tym samym znaczeniu,w jakim używają go religioznawcy mówiący o kultach misteryjnych.Naj-słuszniej będzie na poparcie tej tezy i dla wskazania istotnie misteryjnychelementów religijności Reduty przywołać książkę Waltera Burkerta o sta-rożytnych kultach misteryjnych, bo przecież to właśnie do nich (przedewszystkim do Eleusis, ale też do kultu Izydy na przykład) odwoływali sięLimanowski i Osterwa.Pierwsza, wyjściowa definicja misteriów sformuło-wana przez wielkiego badacza brzmi:Misteria były dobrowolnie podejmowanymi rytuałami inicjacyjnymi o charakte-rze osobistym i tajemnym, które przez doświadczenie sacrum zmierzały do prze-miany umysłu160.Można mieć pewne wątpliwości, co do objęcia tą definicją działań podej-mowanych i projektowanych przez Redutę i jej twórców, które, jak się wy-daje, nie miały mieć charakteru tajemnego.Jawność cechować miał jednakdopiero przemieniony teatr w przemienionym społeczeństwie przyszłości,kiedy to dojdzie już do pełnej i całkowitej inicjacji i nie będzie nikogo,przed kim można i trzeba by ukrywać misteria.Do tej chwili jednak należy159Zob.Juliusz Osterwa: Przez teatr poza teatr& , s.363.160Walter Burkert: Starożytne kulty misteryjne, wstęp, przekład i opracowanie Krzysz-tof Bielawski, Wydawnictwo Homini , Bydgoszcz 2001, s.53.345zdecydowanie zachowywać tajemnicę, do czego zobowiązani byli wszyscyRedutowcy.W definicji Burkerta ważny element stanowi dobrowolnośći osobisty charakter podejmowanych działań.Oczywiście obie właściwościcechują uczestników przychodzących z zewnątrz mystów, wtajemnicza-nych.Wiążą się one także z podkreślaną przez Burkerta niekonkuren-cyjnością starożytnych misteriów wobec istniejących normalnych formkultu161.Misteria w sensie najbardziej dosłownym przeznaczone byłydla tych, którym nie wystarczał kościół.Same jednak nie tworzyły koś-cioła rozumianego jako trwała wspólnota zjednoczona wspólną i wspólniewyznawaną wiarą.To także różni kulty misteryjne od w pełni rozwiniętychreligii takich jak chrześcijaństwo, z którym porównuje je Burkert:Chrześcijaństwo bowiem posiada artykuły wiary, w które trzeba wierzyć i je wy-znawać, podczas gdy w misteriach mamy do czynienia jedynie z odwołaniem siędo sekwencji spełnionych zachowań rytualnych.Jeśli w obu tych przypadkachwystępuje jakieś poczucie tożsamości, to opiera się ono na rzeczywistym doświad-czeniu misteriów, ale jedynie w chrześcijaństwie zależy od struktur o znaczeniumetafizycznym.Przyjmowało się dotąd, że jakiś rodzaj ezoterycznej teologiipowinien stać nawet za taką formułą, jaką reprezentuje eleuzyjskie syntagma162.Rytuał jednak nie potrzebuje żadnej wyraznej teologii, by zyskać skuteczność163.I w tym właśnie tkwi zarazem jego siła i słabość.Siła gdyż niezależnieod wiary teologicznej gotowych na doświadczenie, jest otwarty na wszyst-kich, którzy taką gotowość rzeczywiście przejawiają.Słabość gdyż nie masposobu kanalizowania i kontrolowania wpływu na życie wtajemniczonych,które może się w ogóle nie zmienić.To, jak bardzo przemieni się osobo-wość i sposób postępowania, zależy wyłącznie od człowieka, który przeżyłdoświadczenie misterium, co oznacza też, że może nie wydarzyć się nic.Poza ścisłym wypełnianiem obowiązków związanych z samym obrzę-dem, misteria niczego od nikogo nie wymagają.Stąd nawiasem mówiąc ich współczesna popularność: niechętna wszelkim ograniczeniom, a za-razem spragniona doznań istotnych współczesna cywilizacja Zachodupatrzy na misteria z wielką sympatią, jako na rodzaj pigułki na metafizycz-ne swędzenie.Twórcy Reduty byli, rzecz jasna, bardzo dalecy od takiego161Zob.tamże, s.50 51.162Syntagma lub synthema zdanie wypowiadane przez inicjowanych w misteriaeleuzyńskie w trakcie obrzędów i stanowiące ich znak rozpoznawczy.Do naszych czasówzachowało się w brzmieniu: �Odbyłem post, piłem kykeon, wyjąłem rzeczy z dużego ko-sza, po dokonaniu obrzędu włożyłem je do małego koszyka, skąd wyjąłem je i włożyłemznów do dużego kosza� , cyt.[za:] Karl Ker�nyi: Eleusis.Archetypowy obraz matki i córki,przełożył Ireneusz Kania, Wydawnictwo Homini , Kraków 2004, s.101).163Walter Burkert: Starożytne kulty misteryjne& , s.103 104.346traktowania działań przez siebie podejmowanych i proponowanych, ale teżnie ulega wątpliwości, że właśnie owo wymaganie przy braku metafizycz-nego credo stanowiło podstawowe zródło kryzysów i konfliktów.Redutanarzucała wymagania religijne, ale nie dawała religijnego pocieszenia,nie wyjaśniała wystarczająco i w sposób nadprzyrodzony sensu doczesnychtrudów.Dopiero wpisanie misteriów w kontekst religii istniejącej i posiada-jącej wszystkie elementy, których kulty misteryjne są pozbawione, pozwalana rozwiązanie tych sprzeczności i uwolnienie misteriów od ich słabościprzy jednoczesnym zachowaniu ich podstawowej siły.Siłą tą jest doświadczenie misteryjne , które nie wiąże się z żadnymipouczeniami (choć słowa i teksty odgrywały ważną rolę w procesie przy-gotowawczym) i które jest najwyższym i najczystszym poznaniem przezprzemieniające doświadczanie.Tak jak w przypadku prawdziwego dziełasztuki nie ma innego sposobu na wyrażenie tego, co ono zawiera (chcącw pełni poznać dzieło sztuki, trzeba by powtórzyć proces jego tworzenia),tak w przypadku misteriów jedynym sposobem ich poznania jest wtajem-niczenie.Na tym właśnie polega słynna niewysławialność misteriów,o czym tak przekonywająco pisał Burkert:nawet gdybyśmy posiadali pełniejsze dane, albo nawet filmowe nagranie, takie,jakimi posługują się współcześni antropolodzy dla udokumentowania egzotycz-nych obyczajów, nadal trwalibyśmy w zakłopotaniu.Otchłań dzieląca czystąobserwację od doświadczenia ludzi rzeczywiście zaangażowanych w te obrzędypozostaje nie do pokonania.Kto może powiedzieć cokolwiek o tym doświadcze-niu, jeśli nie poddał się wiele dni trwającym postom, oczyszczeniom, poczuciuwyczerpania, obawy i podniecenia?164Ale też w zamian za poddanie się tym wszystkim procedurom i emocjommożna było zyskać doświadczenie niezapomniane, które przemienia całąegzystencję 165.Takiego doświadczenia zdaje się brakować chrześcijaństwu.Ma onooczywiście swoje misterium Eucharystię, ale jego pełne przeżycie możebyć tylko owocem wiary i Aaski.Dla niewierzących pozostaje działaniempustym i dość prostym [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Tematy