[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.pow.gorlickiego) stwierdzono zjawisko określane mianem płanetników.Dotyczy ono zarównokonkretnych ludzi mających  z woli bożej  moc władania nad chmurami burzowymi igradowymi, jak też bliżej nie określonych duchów atmosferycznych (Ropa) lub istot na połydemonicznych przebywających w chmurach i wywodzących się z dusz grzeszników lub dziecizmarłych bez chrztu (Grudna Kępska, Hańczowa, Wójtowa), czy z potępionych dusz samobójców imorderców (Kobylanka, Tucza).Najprawdopodobniej zjawisko występowania owejwielowątkowości wierzeń w płanetniki na stosunkowo niewielkim obszarze ma swoje uzasadnieniew specyfice lokalnych tradycji kulturowych.Na danym terytorium zamieszkuje głównie ludnośćwywodząca się z dwóch mikrokręgów kulturowych Podgórzan i A
emków, co znajduje liczneodniesienia w miejscowych zwyczajach, obyczajach i wierzeniach.Przy charakteryzowaniu postaci płanetników zwracano uwagę na takie cechy ich wyglądu,zachowywania się i ubioru, które pozwalałyby na ich odróżnienie od przeciętnych ludzi.Najczęściej uważano, iż są to osoby o chudej, wyschniętej postaci i bladej cerze, o surowym isilnym spojrzeniu.Obdarzeni byli dużą mądrością życiową i mocą czarodziejską, dzięki którejmogli np.unosić się w powietrze.Lokalnie przypisywane im były takie też cechy, jak przybieranieróżnych postaci (np.czarnego psa czy barana) lub stawanie się niewidzialnymi, udziwnienia wsposobie zachowywania się oraz posiadanie różnorodnych uzdolnień.Wyrażano także poglądy, żesą to ludzie mający zdeformowaną postać (ułomni fizycznie) lub wysoki wzrost, głowę zawszewzniesioną do góry, silnie owłosione ciało oraz zawsze mokre włosy i brodę.Najczęściejwystępować oni mieli w białym płóciennym ubiorze i czarnym kapeluszu, a niekiedy w czarnymmiejskim ubraniu.Wyrażano też pogląd, iż ubiór płanetników jest zawsze mokry bądz
wilgotny.Wprawdzie pewna część informatorów wyrażała przekonanie, iż nie mają oni żadnych szcze-gólnych cech i w zasadzie .niczym nie różnią się od innych ludzi".Stosowane przez płanetników sposoby walki z chmurami burzowymi i gradowymi podzielić możnana dwie zasadnicze grupy, a mianowicie:1.Czynności i praktyki wykonywane głównie w nawiązaniu do symboli i rekwizytówchrześcijańskich, jak wychodzenie w pole na spotkanie burzy i przez całą drogę głośne odmawianiemodlitwy, pokropienie święconą wodą (używając w tym celu również święconego kropidła) wkierunku zbliżającej70się chmury, wychodzenie w pole i rzucanie na ziemię soli św.Agaty, żegnanie znakiem krzyżanadciągającej chmury.2.Czynności i praktyki odwołujące się do symboliki, zaklęć i rekwizytów magicznych, jakwychodzenie w pole lub zamykanie się w domu i odmawianie specjalnych zaklęć, wychodzeniepoza granicę wsi i  odciąganie" zbliżającej się chmury w powietrzu, wyganianie chmury poprzezmachanie w powietrzu laską, do której przywiązane są różnokolorowe chustki i wstążeczki,wychodzenie w pole z tzw.wiesłem (miniaturą łopaty chlebowej) skierowanym w stronę chmury,palenie w piecu pszenicy uprzednio zamówionej odpowiednimi zaklęciami, wychodzenie w pole,machanie rękami i odmawianie formuły zaklęcia burzy, machanie w kierunku chmury kapeluszamisłomianymi i zaklinanie jej.Obie powyższe grupy działań pozostają w ścisłym związku z przyjmowaną interpretacją genezyowych mocy tajemnych przypisywanych płanetnikom--ludziom.Przeważnie uważano, iż obdarzenisą oni tą mocą z woli bożej.Oni też odwoływali się głównie do technik działania, symboliki irekwizytów zaprezentowanych w grupie pierwszej.Natomiast do praktyk magicznych (zwłaszczazaklęć) odwoływali się płanetnicy-ludzie, którzy zawdzięczali swą moc siłom diabelskim lubuzyskali ją z przekazu rodziców bądz
z czytelnictwa specjalnych książek.Oto kilka wypowiedziinformatorów w danej kwestii: Do odpędzania chmur płanetniki używali tajemniczych zaklęć, których nie znał nikt poza nimi.Każdy płanetnik miał własne zaklęcia" (AZE UMCS, 1127). Moc niespotykaną otrzymywali niektórzy ludzie, którzy byli czarownikami od urodzenia.Toprzychodziło razem z urodzeniem.W praktykach, które uprawiali, stosowali swoje tajemniczesposoby, nikogo w to nie wtajemniczając.Pamiętam, jak np.mówiono, że był we wsi owczarz,który miał dobrze owocującą gruszę.Jeżeli ktoś chociażby zbliżył się do tej gruszy, to stawał wmiejscu i nie mógł się ruszyć.Umiał on odpędzać chmury, a nawet zadawać ludziom płacz" (AZEUMCS, 1417). Ci czarnoksiężnicy mieli różne tajemne książki, które czytali, i dlatego wiedzieli, jak i czym moglite chmury przepędzić, ale tajemnicy tej nikomu nie zdradzili" (AZE UMCS, 65). Siedzieli w domu, zatykali wszystkie okna, żeby było ciemno.Wszyscy ludzie, którzy byli wtedyw domu, musieli wierzyć, że przyjdzie duch.Mieli papierowy zegar ze wskazówkami, a na nichbyły wypisane litery.Jak wypowiedzieli trzy zaklęcia, to wskazówka przelatywała na każdą literę.W tym czasie nie wolno było rozmawiać.Gdy po jakimś czasie wychodzono, to już było po burzy"(AKE UMCS, 8).71W stosowanych działaniach magicznych szczególną rolę odgrywały formuły wypowiadanychzaklęć.Jedną z takich formuł zamawiania burzy (z okolic Mielca) odnotował Fr.Kotula.Oto jejzapis:Idz
cie, chmury!Na lasy,Na góry,Gdzie pastuszkowie siadają,Kapki wody nie żądają.My jej mamy dosyćGarnuszeczkiem nosić.( Znaki przeszłości", s.196.)Po wypowiedzeniu niniejszego zaklęcia należało wzmocnić siłę jego oddziaływania poprzezodmówienie  Zdrowaś Mario" i przeżegnanie się znakiem krzyża.Należy przyznać, iż ludzie, którym przypisywano nadprzyrodzone umiejętności władaniachmurami, otaczani byli w swoim środowisku dużym szacunkiem.Było to zrozumiałe, od ichdziałalności bowiem w jakimś stopniu uzależniony był stan zbiorów płodów rolnych.Szacunek tenłączono z przychylnością bądz
bojaz
nią, co uzależniano od faktu, czy ich zdolności były dziełemBoga, czy też złych mocy (diabłów).W pierwszym przypadku uważani byli niekiedy za postacie napoły święte (boży ludzie) i stanowili w danej zbiorowości pewnego rodzaju wzór osobowy o takichcechach pozytywnych, jak pobożność, uczynność, sprawiedliwość, ofiarność itp [ Pobierz całość w formacie PDF ]